- Uwaga jako element procesów poznawczych
- Jak działa uwaga
- Jakie wyróżniamy zaburzenia koncentracji uwagi
- Czy deficyty uwagi mieszcząsię w normie
- Co ma wpływ na deficytyuwagi
- Jak możemy modulować te czynniki, by poprawić koncentrację uwagi
Procesy poznawcze są jak sama nazwa wskazuje ściśle związane z poznawaniem otaczającego nas świata oraz reagowaniem na bodźce. Wśród procesów poznawczych możemy wyróżnić spostrzeganie, pamięć, uwagę, myślenie, funkcje werbalne, funkcje wykonawcze i percepcyjne. Możemy więc powiedzieć, że procesy te to pewna sekwencja zmian zachodzących w psychice człowieka w momencie aktywności motorycznej i intelektualnej w wyniku oddziaływania bodźców na zmysły i mózg. Uwaga jest takim procesem, który pozwala na wyselekcjonowanie potrzebnych nam informacji ze wszystkich bodźców, które docierają do nas w każdej sekundzie, ze wszystkich zmysłów. Nasz umysł nie jest w stanie przetworzyć tak ogromnej ilości szczegółów, dlatego ten ukierunkowany strumień świadomości, wybiera te z nich, które są dla nas z wielu względów na dany moment przydatne. W zakresie uwagi możemy wyróżnić czujność – czyli zdolność do wychwytywania bodźców, ciągłość – czyli umiejętność utrzymania uwagi przez dłuższy czas na jednym elemencie, selektywność – czyli koncentrowanie jej na jednym elemencie przy pomijaniu innych, podzielność – zdolność podzielania jej na równoległe bodźce.Według badań człowiek może w świetle uwagi operować siedmioma (plus minus dwoma) elementami jednocześnie. Każdy docierający do nas bodziec przechodzi powierzchowną, wstępną selekcję podświadomą dzięki tzw. procesom przeduwagowym i dopiero po przekroczeniu danego progu ważności trafia do strumienia świadomości. Zdarza się, że na próg ważności, poza oczywiście intensywnością bodźca, tym czy stanowi dla nas zagrożenie itp. nakładają się nasze osobiste filtry. Filtrami tymi są między innymi nasze przekonania, przeżycia, myśli, podświadome schematy. Na przykład gdy zaczną państwo intensywnie rozważać kupienie czerwonego Forda, nagle na ulicach pojawi się ich znacznie więcej, a dzieje się tak tylko dlatego, że dzięki temu filtrowi bodziec ten będzie częściej przechodził do strumienia świadomości. Zaburzenia uwagi mogą dotyczyć jej poszczególnych modalności, czyli np. czujności, ciągłości, podzielności, itp., a także ogólnie – dekoncentracji. Możemy również mieć do czynienia z niemożliwością skoncentrowania uwagi – aprosekcją. Pojawia się ona między innymi w zespole nadpobudliwości ruchowej z deficytami uwagi (ADHD). Większość trudności z koncentracją uwagi mieści się w normie i nie świadczy o poważniejszym zaburzeniu.Dekoncentracja, problemy w zakresie uwagi zdarzają się osobom zdrowym i są wynikiem wpływu wielu czynników. Procesy psychiczne, które w każdej sekundzie zachodzą w każdym z nas determinują nasze postrzeganie rzeczywistości oraz regulują nasz stosunek do otoczenia, tak więc bardzo mocno wpływają na wszystkie procesy poznawcze, w tym uwagę. To o czym myślimy, jakie mamy przekonania i przeżycia, będzie mocno wpływać na m.in. wybiórczość naszej uwagi, na to w jakim stopniu możemy ją skoncentrować. Istotnym czynnikiem który na nią wpływa będzie również to jak ważna jest dla nas dana informacja czy treść, to jak jesteśmy z nią związani osobiście, jaki mamy do niej stosunek (również podświadomy).Im informacje będą dla nas istotniejsze, tym łatwiej nam będzie się na nich skoncentrować. Znacznie szybciej też zwracamy uwagę na bodźce, które dotyczą nas bezpośrednio,lub z jakimi wiążą nas uczucia czy sentyment. Kolejnym ogromnym czynnikiem który wpływa na naszą uwagę są emocje. Są one związane z układem limbicznym naszego mózgu, co oznacza, że są silniejsze oraz istotniejsze (bardziej pierwotne) od procesów poznawczych i mają na nie niezwykły wpływ.Mają również silny i bezpośredni wpływ na całe nasze ciało i wywołują w nas mimowolne reakcje somatyczne, dlatego nie lada wyzwaniem jest logiczne, racjonalne myślenie gdy jesteśmy pod ich silnym wpływem. Nie tylko stres i lęk wpływają na procesy poznawcze, lecz również radość, złość i inne emocje. Każda silna emocja będzie nas rozpraszać i powodować zakłócenia uwagi, a kierować ją będzie w stronę bodźca wywołującego daną emocję. Również istotnym czynnikiem mającym wpływ jest przebodźcowanie. Szczególnie u dzieci, ale również u dorosłych, system nerwowy, który jest przebodźcowany nie będzie funkcjonował prawidłowo, będziemy mieć trudności z koncentracją, będziemy wybuchowi i rozdrażnieni. To co również będzie w sposób nieunikniony powodować zmiany w procesach uwagowych to czynniki fizyczne, somatyczne – m.in. zmęczenie, niedostateczna ilość snu, odwodnienie, zaburzenia gospodarki hormonalnej i inne. To co możemy zrobić, by poprawić naszą koncentrację, biorąc pod uwagę wszystkie te czynniki, które wymieniłam powyżej, to po pierwsze zadbanie o nasze ciało: zapewnienie odpoczynku, odpowiedniej ilości snu, pożywienia, wody. Ważne jest również zadbanie o nasze emocje, odpowiednie zaopiekowanie się nimi, a także wyciszenie myśli które nam nie służą. W tym na pewno pomocna będzie m.in. relaksacja, medytacja, rozmowa z bliskimi lub np. terapia. To co może nam pomóc to oczywiście zminimalizowanie bodźców, odcięcie od elektroniki, powrót do przyrody, wsłuchanie się we własne ciało i jego potrzeby, zamiast zbyt dużego zaafiszowania natłokiem zbędnych informacji.
Karolina Sobolewska
